عمارت مفخم بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین اثر تاريخی دورۀ قاجار در استان خراسان شمالی است که در اوایل دهۀ 1300 هجری قمری به دستور يار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، به‌عنوان محل سکونت او و خانواده‌اش ساخته شده است.
اين بنای مجلل، 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون کاشی‌کاری معرق، معقلی، هفت‌رنگ و با طرح‌ها و نقوش انسانی، حيوانی، اسليمی، ختايی و هندسی زینت یافته است. مصالح بکار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ايوان شمالی و جنوبی است، سرتاسر بنا با کاشی‌های خشتی و هفت‌رنگ زيبا در اندازه و شکل‌های مختلف به رنگ‌های فیروزه‌ای، زرد، صورتی، بنفش، سفيد، سبز، سرخ و سياه کاشی‌کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زينت داده شده است.
نمای بيرونی ساختمان تصاويری از دو فرشته بالدار، چهره‌های انسانی، نقاشی از گل و گياه و پرنده، طبيعت و طرح‌های هندسی سده 13 را به تماشا می‌گذارد. اين بنای تاريخی با شماره 952 در فهرست آثار تاريخی به ثبت رسيده، بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان تبدیل شده است.
موزه‌های مردم‌شناسی از جمله موزه‌های تاريخی هستند که در آن گوشه‌ای از فرهنگ اقوام و ملل يک منطقه در قالب آداب‌ورسوم، مشاغل سنتی و صنایع‌دستی به نمايش گذاشته می‌شود. بخش مردم‌شناسی موزه از سه موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین‌ها تشکيل شده است. در ادامه محتوای هر یک از بخش‌های موزه مردم‌شناسی معرفی شده است.
زندگی روستايی
زندگی در هر منطقه‌ای با توجه به شرايط اقليمی و باورها و اعتقادات از تنوع و تبلور خاصی برخوردار است که در قالب زندگی عشايری، روستايی و شهری قرار می‌گیرد. در اين غرفه سعی شده است که با توجه به شرايط فوق اشياء و وسايل زندگی مرتبط با يک زندگی روستايی به نمايش درآيد.
پوشاک
در آغاز شکل‌گیری اجتماعات بشری در جامعه‌های پيشين، پوشاک فقط جنبه حفاظتی داشته و برای حفاظت از بدن انسان در برابر عوامل طبيعی و اقليمی به کار می‌رفته، با توسعه فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و شکل‌گیری باورها و عقايد در جوامع، پوشاک ارزش‌های نمادين به خود گرفته در نتیجه اين ارزش‌ها نقش مهم و برجسته‌ای در حفظ هويت اجتماعی و فرهنگی مردم جامعه ايفا کرده است.
در اين غرفه پوشاک اقوام محلی شامل فارس (تات)، کرمانج، ترک و ترکمن در قالب مجسمه‌های ساخته شده بر اساس مشخصات ظاهری همان قوميت به نمايش درآمده است.
موسيقی مقامی
موسيقی از آغاز پيدايش هر قومی، همراه آن قوم به وجود آمده است و بخش جدایی‌ناپذیری از هر فرهنگ را شکل می‌دهد که بر اساس باورها، اعتقادات و آداب‌ورسوم قومیت‌ها، متفاوت از يکديگر است و در رنج و شادی‌ها همراه، همدل و همراز بوده است. از آنجاکه آلات موسيقی در سطح استان از تنوع چشمگيری برخوردار است، در اين غرفه نمونه‌هایی از انواع آلات موسيقی همچون دوتار، کمانچه، قوشمه، دهل، سرنا و دايره به نمايش درآمده است.
طب سنتی
طب سنتی با توجه به نقشی که در سلامتی جسم و روان انسان داشته، از دیرباز در زندگی بشر وجود داشته و تبلور و تکامل آن را در حرفه عطاری می‌توان مشاهده کرد. در واقع عطارها نقش طبيب و عطاری‌ها نقش داروخانه امروزی را داشتند. خراسان شمالی به دليل قرار گرفتن در يک منطقه کوهستانی و منطقه بيابانی دارای پوشش گياهی منحصربه‌فرد يکی از غنی‌ترین مناطق در زمینهٔ گياهان دارویی است. همچنين این منطقه در ساخت انواع شربت‌ها، ادویه‌جات و عرقيات توانایی بالایی دارد.
صنایع‌دستی
صنایع‌دستی روايتگر باورهای اقوام ساکن در خراسان شمالی است که در بافته‌های داری همچون گليم، چاروق، البسه محلی، نمدمالی، نساجی سنتی و ... تبلور یافته و در حقيقت هويت تاريخی و فرهنگی آنان را بيان می‌کند. در غرفه صنایع‌دستی نمونۀ هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان معرفی شده است.
چاروق دوزی
چاروق به‌نوعی پای‌افزار و کفش اطلاق می‌شود که از چرم (معمولاً به رنگ قرمز) تهيه شده و پس از پوشيدن با ریسمان‌های ضخيم و بلندی به دور پا محکم می‌شود. چاروق دارای نوکی برگشته است که با نخ‌های الوان بر روی آن زينت می‌شود. در گروه پاپوش‌های سنتی اين منطقه نوعی دمپايی زنانه به رنگ سبز فیروزه‌ای نيز وجود داشته که به نام «کُمُخت» مشهور بوده است و نوع ديگری از دمپايی سنتی نيز که کاری تلفيقی از سنت و تکنيک امروزی است تحت عنوان«گرجی» توليد می‌شود.
نساجی سنتی
چادرشب پارچه‌ای است با طرح‌ها و نقش‌هایی مختلف (چهارخانه و راهدار) که بر روی دستگاه نساجی دو ورودی و چهار ورودی بافته می‌شود و دارای عرض متغیر (40-50) سانتيمتر است که با حرکت و جابجايی پدال‌ها به‌وسیله پاها و ايجاد دهانه کار و عبور ماکو بافته می‌شود. خراسان شمالی به‌عنوان يکی از خاستگاه‌های اين هنر و ساير توليدات نساجی سنتی (حوله، دستمال و سفره) مطرح است. چادرشب در کارگاه‌های خانگی توليد می‌شود و معمولاً اين هنر در يک خانواده از مادر به دختر به ارث می‌رسد و دختران در کنار مادران پارچه‌بافی می‌کنند.
نمدمالی
نمدمالی از جمله مشاغل سنتی در تمام منطقه خراسان شمالی بوده است که با کاهش تقاضا در اين رشته، از رونق آن کاسته شده و به‌صورت محدود و با هدف صنایع‌دستی تزیینی توليد می‌شود. مواد اوليه حرفۀ نمدمالی پشم حيوانات اهلی چهارپا (گوسفند و شتر) است که از تراکم توده‌های پشم و کرک در شرايط مناسب و با ورز دادن پشم ساخته می‌شود. از محصولات و فرآورده‌های نمدی می‌توان زيرانداز نمدی، کلاه نمدی و پوشش چوپانان موسوم به نمدچوخه که به‌صورت پالتو است را نام برد.
سفره‌های آيينی
در همه جشن‌ها و آیین‌ها، در جامعه ابتدائی يا متمدن، خوردن و آشاميدن بخشی از آداب‌ورسوم جمع را تشکيل می‌دهد که اغلب در قالب سفره‌های آيينی تبلور پيدا می‌کند. برخی از سفره‌های آيينی معمولاً جنبه رسمی داشته و در زمان‌های خاص و در اکثر نقاط ايران برپا می‌شود. از مهم‌ترین سفره‌های آيينی می‌توان به سفره‌های ملی (هفت‌سین)، سفره‌های گذار(سفره آق قيون) و سفره‌های نذری اشاره کرد.
انتهای پیام/
